DOESBURG - Het is Paaszondag 1 april 1945 en het gonst door Doesburg: de Canadezen zijn al bij Drempt! De bevolking krijgt weer hoop terwijl granaatinslagen en het gebulder van kanonnen doorgaan. De eerste Duitse voertuigen rijden de stad uit, maar commandant Schwirkmann heeft andere plannen. Hij verklaart de stad tot 'Kampfgebiet'.

De Duitse soldaten die dan nog in Doesburg zijn, zullen de stad tot het uiterste moeten verdedigen. Rond de stad ligt op de Hoge Linie al een stelsel van loopgraven, en nu worden ook in de tuinen in de stad mangaten gegraven. Voor de Doesburgers een teken om een veilige plek te zoeken in de kelders en gewelven van de oude stad.

Iedereen duikt de kelder in

Als op 2 april de eerste granaten de stad treffen, is bijna iedereen letterlijk ondergedoken. De Canadezen openen het vuur om Duitse stellingen op de Nahuyssingel en het Putpad uit te schakelen. Na een angstige nacht volgt een rustige dag totdat aan het eind van de middag twee bruggen worden opgeblazen. Het is de opmaat naar weer een nacht vol beschietingen.

Theo Gerardus schreef zijn herinneringen aan die dagen op. 'Als 9-jarig jongetje zat ik zes dagen achtereen met nog een tiental familieleden in een muffe kelder angstig te luisteren naar de inslagen van granaten die met zekere regelmaat door de bevrijders op Doesburg werden afgevuurd.' Uiteindelijk zou Doesburg ruim 900 granaten te verwerken krijgen.

Als vanaf donderdag de mannen niet meer op straat mogen komen, krijgen de vrouwen het nog eens extra voor de kiezen. Er is nu niet alleen de dagelijkse zorg voor de kinderen en het eten, ze moeten ook nog eens vernielde ramen dichttimmeren, branden blussen en de gewonden van de straat halen en verzorgen. Mannen mogen alleen naar buiten om onder dwang loopgraven voor de Duitsers te graven.

Tekst gaat verder onder de foto:

Instortende Martinitoren - foto Erfgoedcentrum Achterhoek en Liemers

Martinitoren wordt opgeblazen

Dan volgt zondag 15 april een voor veel Doesburgers pijnlijk oorlogsmoment. Klokslag 12 uur wordt de Martinitoren opgeblazen. Omwonenden van de beeldbepalende kerk zijn gelukkig gewaarschuwd en hebben zich in veiligheid kunnen brengen voordat de trotse toren in elkaar stort en de stad onder een enorme stofwolk doet verdwijnen. De toren valt over de plaatselijke synagoge en verplettert het gebouw. Even later vliegen ook de Korenmolen en Watertoren met veel kabaal de lucht in.

Het zijn de laatste gefrustreerde stuiptrekkingen van de bezetter. Die zondagnacht is de laatste angstige nacht voor de Doesburgers. Met het IJsselpontje vluchten nu ook de laatste Duitsers. Het pontje wordt aan de overkant van de rivier tot zinken gebracht.

Tekst gaat verder onder de foto:

De eerste tank met bevrijders in centrum Doesburg - foto D. van Everdingen/Henk IJbema

Eerste bevrijders rijden Doesburg in

Een handvol achtergebleven soldaten geven zich zonder verder verzet over aan de door het verzet gewaarschuwde Canadezen. Op maandag 16 april rond 06.00 rijden de eerste geallieerde voertuigen de zwaar beschadigde Hanzestad binnen.

Ook Frans Jansen komt die dag terug: 'Wij kwamen op de Kraakselaan de eerste mensen al tegen. Die waren al druk bezig de weg te herstellen. Ik woonde destijds op de markt, vlakbij de Martinitoren. Dus ik zat in angst wat er met mijn ouders gebeurd zou zijn. Maar gelukkig waren ze door de Duitsers gewaarschuwd. Ze hadden in de kelder van de banketbakker gezeten en mankeerden niets.'

De Doesburgers kunnen na vijf donkere jaren en twee laatste angstige weken eindelijk weer veilig de straat op. Een ooggetuige schrijft: 'Ik waag me uit de kelder, kijk door 't raam van de achterdeur en zie ze, de Canadezen, sluipend over de Contre Escarpe. Eindelijk vrij!.'

Zie ook: 'Ik zie ze nóg lopen!', Ben Polman zag hoe de eerste bevrijders Doesburg binnenkwamen

Meer over de bevrijding van Doesburg vanavond in de serie '75 jaar vrijheid: in het spoor van de bevrijders'. De serie is tot en met 30 april elke maandag, dinsdag, woensdag en donderdag (behalve Koningsdag) om 17.35 uur te zien bij Omroep Gelderland. Ieder uur herhalingen.

Kijk op gelderland.75jaarvrijheid.nl/route wanneer de uitzending over jouw woonplaats gaat.