TIEL - Op 20 december 1944 probeert het Tielse verzet een Britse piloot over de Waal naar bevrijd gebied te brengen, maar dat mislukt. De familie Van Elzen neemt hem die avond in huis, maar de actie wordt verraden. De Sicherheitsdienst valt de volgende dag woning binnen en neemt mevrouw Van Elzen gevangen.
In november wordt het toestel van een Britse piloot in de buurt van Culemborg geraakt door Duits afweergeschut. Hij moet springen en komt neer in bezet gebied. Het lokale verzet probeert hem verschillende keren over de rivier de Waal naar bevrijd gebied te brengen. Dat mislukt telkens omdat de oevers van de Waal streng bewaakt worden. Op 20 december doen verzetsmannen Van Elzen en Wagenaar opnieuw een poging om hem over de Waal te krijgen, maar ook dit keer mislukt de Waalcrossing. Verzetsman Wagenaar komt namelijk twee keer een Duitse patrouille tegen, die wil weten wat hij daar doet. Wagenaar verzint een smoes en vertelt dat hij in opdracht van NSB-burgemeester Beekman moet toezien dat er geen bomen worden gerooid. De Duitsers lijken te twijfelen aan zijn verhaal, maar laten hem toch gaan. De Waalcrossing wordt andermaal afgeblazen en de Britse piloot duikt zo lang onder in het huis van de familie Van Elzen aan de Papensteeg 59 in Tiel, wat ook een ontmoetingsplaats is voor het lokale verzet.
Een foto van voor de oorlog van Het Bleekveld in Tiel, waar dan het politiebureau gevestigd is. In de achtergrond de Waal - foto: regionaal Archief Rivierenland
Verraad
Maar dan gaat het mis; volgens verschillende bronnen raakt Wagenaar na de mislukte Waalcrossing in paniek. Hij is bang dat de Duitsers zijn verhaal gaan controleren bij de burgemeester en daarom gaat hij volgende ochtend naar het gemeentehuis. NSB-burgemeester Beekman is er niet, maar diens adjudant en SS-er Emile Govaert wel. Tegen hem vertelt Wagenaar het hele verhaal, en ook dat de Engelse piloot is ondergedoken bij zijn verzetskameraad. In een anoniem gemeenteverslag staat te lezen: “Govaert heeft het bericht spoedig aan de Ortskommandant Studemann doorgegeven.” Diezelfde middag doet de Duitse Sicherheitsdienst een inval bij de familie Van Elzen.
Of er verraad was weet ik niet zo zeker. Dat de Duitsers daar een Engelse piloot zochten is, denk ik, het gevolg van stom geklets. Er werd erg veel gekletst en de groep van Jan van Elzen was soms onvoorzichtig. De Engelse piloot was volgens mij weg toen de Duitsers binnen stapten. Dat heb ik kort daarna gehoord van een zoon van een politieman die zelf is wezen waarschuwen. En er was nog niets gebeurd als daar niet een pistool van de soldaat op een dressoir was blijven liggen.
Jan van Elzen is op dat moment niet thuis, maar zijn vrouw, die op dat moment zwanger is, wordt in haar woning gearresteerd en opgesloten in het Tielse politiebureau dat gevestigd is op Het Bleekveld. Maar niet voordat ze nog snel spionagemateriaal in de kachel weet te verbranden, waardoor tientallen levens worden gered. Hun kinderen worden door het Rode Kruis ondergebracht op verschillende adressen in de stad.
Bevrijdingsactie
Het verzet is bang dat mevrouw Van Elzen zal doorslaan tijdens verhoren. Dat zou de levens van heel veel verzetsmensen in gevaar brengen, want ze weet veel te veel. Daarom bevrijden haar man en de verzetslieden Oostendorp en Brinkman haar op 23 december uit het politiebureau, waarna ze samen met haar kinderen in veiligheid wordt gebracht in bevrijd gebied aan de andere kant van de Waal. Maar de actie blijft niet zonder gevolgen, diezelfde nacht nemen de Duitsers als vergeldingsmaatregel vijf mannen uit Tiel gevangen en verkondigen dat de gijzelaars zullen worden gefusilleerd als de daders van de bevrijdingsactie zich de volgende dag niet voor 12.00 uur melden. Verder dreigen ze met volledige evacuatie van Tiel en het doodschieten van 500 mannen. De volgende morgen worden nog vier Tielenaren gearresteerd. De daders melden zich niet en de volgende dag, op 24 december, fusilleren de Duitsers vijf Tielse mannen.
