DOESBURG - Ben Polman ziet ze nóg lopen door de straat, de eerste bevrijders van de stad Doesburg. Maar wat hem het meest is bijgebleven, is de overgang van de donkere, bedompte schuilkelder naar de bloeiende lentepracht buiten. Het was alsof hij in het paradijs terecht was gekomen. Zijn verhaal is te zien in ons programma '75 jaar vrijheid: in het spoor van de bevrijders', waarin we vandaag stilstaan bij de bevrijding van Doesburg.
Polman (85) woont al zijn hele leven aan de IJssel, behalve tijdens de bevrijding van Doesburg. Op dat moment leeft de 10-jarige Ben al een maand samen met zijn familie in een geïmproviseerde schuilkelder aan de andere kant van de stad. Ze zijn een paar weken daarvoor gevlucht voor de bommen.
Over de IJssel, op zo'n 200 meter van hun huis, ligt een brug die al maanden het doelwit is van geallieerde bommenwerpers, die zo de infrastructuur van de Duitsers proberen te verwoesten. Polman: 'Het werd hier steeds gevaarlijker en op een gegeven moment zei mijn vader: het is niet meer goed, we gaan weg.'
Diepe geul met dekzeil
De familie trekt begin maart halsoverkop naar de andere kant van Doesburg, naar de boerderij van een oom. Daar zijn ze veilig. Tenminste, dat dénken ze. Niets blijkt minder waar, want op dat moment beginnen de geallieerden Doesburg te bestoken vanuit Drempt.
De boerderij krijgt ook een voltreffer in het dak. Polman: 'Toen hebben ze een diepe geul gegraven van vier meter breed met een dekzeil en grond er overheen. We hebben de laatste drie, vier weken - toen we continu onder vuur lagen - onder de grond gewoond, we hebben nauwelijks daglicht gezien.'
Bekijk de video. De tekst gaat daaronder verder:
Laatste wrede groet van de bezetter
De laatste Duitsers verlaten Doesburg op 15 april, maar vlak daarvoor blazen ze nog snel een paar monumenten op. Daarvoor hebben ze een speciaal 'Sprengkommando' in het leven geroepen. De Doesburgers moeten lijdzaam toezien hoe de trotse toren van hun Martinikerk wordt verwoest.
'Dat was verschrikkelijk', weet Ben. 'Ik hoor mijn ouders nog zeggen: nou blazen ze de toren op!' De Doesburgers zijn van tevoren gewaarschuwd dat de toren 's middags om 12.00 uur zal worden opgeblazen. Iedereen moet de kelder in.
In de Veerpoortstraat liggen leidingen om de explosieven mee aan te steken, maar niemand durft ze door te knippen of te saboteren: 'Ze hadden gezegd dat er een heleboel mannen zouden worden gefusilleerd, dus niemand durfde eraan te komen. Dan is een mensenleven meer waard dan de toren en zo is de toren toch gevallen.'
De familie staat op de Kraakselaan te kijken naar de torenspits, een seconde later is-ie weg. De ontploffing veroorzaakt een enorme stofwolk, de hele stad raakt bedolven onder een laag gruis. Van de toren is niets meer over, een paar afgebroken stukken muur steken als stille getuigen schril de lucht in. Ook de molen en de watertoren worden opgeblazen, een laatste wrede groet van de Duitse bezetter.
De tekst gaat verder onder de foto's:
De toren van de Martinikerk wordt opgeblazen - foto Erfgoedcentrum Achterhoek Liemers
De resten van de opgeblazen toren - foto Erfgoedcentrum Achterhoek Liemers
'Ik kwam in het paradijs'
In de ochtend van 16 april zit de familie even in de boerderij, als ze ineens een stuk of tien militairen de straat in zien komen. 'Ik zie ze nóg lopen, een hele rits (...) en 's middags kwamen de eerste voertuigen binnen. De soldaten waren heel gek met ons. We kregen kauwgum en chocolade en de mannen kregen sigaretten en het was één groot feest!'
De familie Polman feest niet mee. Zij gaat zo snel mogelijk naar huis, waar ze al een maand niet meer zijn geweest. 'En toen kwam ik in het paradijs! Dat herinner ik me het meest van de bevrijding, van het donkere in de grond naar het licht, waarin alles groeide en bloeide. De lente begon en het nieuwe leven begon, de bevrijding, we waren vrij!'
Zie ook: De bevrijding is dichtbij, maar de Duitsers maken van Doesburg een 'Kampfgebiet'
De serie '75 jaar vrijheid: in het spoor van de bevrijders' is tot en met 30 april elke werkdag om 17.35 uur te zien bij Omroep Gelderland. Kijk op gelderland.75jaarvrijheid.nl/route wanneer de uitzending over jouw woonplaats gaat.
