APELDOORN - Een zwarte thorarol uit graniet met daarop bijna 600 knikkers en stuiters herinnert voor de synagoge aan de Paslaan in Apeldoorn aan 592 Joodse inwoners die in de Tweede Wereldoorlog werden weggevoerd naar de concentratiekampen. Het gebouw stamt uit 1960. Het oude werd grotendeels verwoest nadat de synagoge in de nacht van 1 op 2 augustus 1941 door NSB'ers in brand was gestoken.
De vervolging kostte meer Joodse inwoners van Apeldoorn het leven. Zo'n 1450 Apeldoornse Joden overleefden de oorlog niet. Onder hen zijn veel patiënten en verplegers van de psychiatrische inrichting 'Het Apeldoornsche Bosch' die in januari 1943 op transport werden afgevoerd naar Auschwitz. In totaal zijn toen zo'n 1250 mensen op transport gesteld.
Begin van de vervolging
De brandstichting, die in Apeldoorn geldt als het begin van de Jodenvervolgingen, legde het gebouw grotendeels in de as. Maar een groot deel van de inventaris, zoals thorarollen, glas-in-loodramen en kerksieraden waren op dat moment al in veiligheid gebracht en kwamen de oorlog ongeschonden door. Ze keerden weer terug in het nieuwe gebouw dat in 1960 is ingewijd. In de gevel werden 14 stenen reliëfs aangebracht, bij wijze van monument.
De gevel van de synagoge aan de Paslaan met een aantal van de reliëfs - Wikipedia
In oktober 2005 werd de zwart granieten torarol geplaatst die herinnert aan de start van de vervolgingen op 9 oktober 1941. Die dag werden 13 joodse Apeldoorners opgepakt en afgevoerd. In november 1942 en januari en maart 1943 pakten de Duitsers opnieuw Joodse Apeldoorners op die onder meer naar Auschwitz werden gestuurd. Na de bevrijding keerden zo'n 150 Joden terug.
Ter herinnering aan hen die ons zo lief waren
De tekst op het monument van Tirza Verrips luidt:
'Ter herinnering aan hen die ons zo lief waren. Op 9 oktober 1941/ 18 tisjri 5702 werden 13 joodse mannen, als eersten van in totaal 592 medeburgers, uit Apeldoorn weggevoerd en vermoord in de concentratiekampen.'
In het monument is een audiospeler ingebouwd die bij nadering van bezoekers begint te spelen en de namen noemt van de 592 omgebrachte Joodse Apeldoorners. Zij worden jaarlijks op 9 oktober officieel herdacht.
Apeldoornsche Bosch
Over het Apeldoornsche Bosch zonden wij eerder deze reportage uit:
