GÖRLITZ - Om kwart voor een in de middag van de 20e juli 1944 gaat met een daverende klap de kaartenkamer van Hitlers hoofdkwartier de Wolfsschanze in Oost-Pruisen de lucht in. De houten barak wordt op dat moment gebruikt door Hitler en leden van zijn staf die de oorlogssituatie bespreken.
De explosie klinkt als muziek in de oren van Claus Schenk Graf von Stauffenberg die een tiental minuten daarvoor het overleg heeft verlaten 'om even met Berlijn te bellen.' Von Stauffenberg is al jaren lang de leider van een uit burgers en officieren bestaande verzetsgroep die Hitler vanwege diens (politieke) wandaden uit de weg wil ruimen en een nieuwe regering wil vormen.
Oud plan in nieuw jasje
De naam van het plan voor een staatsgreep is Walküre. Een plan dat stamt uit het begin van de oorlog en dat er oorspronkelijk op was gericht om het binnenlandse leger, het zogeheten Ersatzheer, in actie te laten komen in het geval van een opstand tegen het nazi-regime, bijvoorbeeld door de bevolking, krijgsgevangenen of door gevangenen in concentratiekampen. In dat geval zou het Ersatzheer onder meer in Berlijn strategisch belangrijke plekken moeten innemen en tegen de opstandelingen moeten optreden. Handhaving van de binnenlandse orde dus.
Von Stauffenberg, staflid van het Ersatzheer, stort zich in 1943 weer vol overgave op zijn verzetswerk nadat hij zwaargewond uit Noord-Afrika is teruggekomen. Hij mist zijn rechterhand, enkele vingers van de linkerhand en een oog. Als Kriegsverwundete keert hij terug in een hoge staffunctie die hem dicht bij de Führer brengt.
Wachten op het juiste moment
Von Stauffenberg en de zijnen plannen meerdere aanslagen, maar blazen die allemaal op het laatste moment weer af omdat een goede gelegenheid zich niet voordoet. Uiteindelijk wordt een overleg op de Wolfsschanze op 20 juli 1944 aangegrepen als het moment waarop het moet gebeuren. Von Stauffenberg is uitgenodigd voor het overleg, en de machinerie zet zich in beweging. In Berlijn worden legereenheden in paraatheid gebracht om hoge partijfunctionarissen en leiders van de SD en de SS, onder wie Heinrich Himmler zelf, op te pakken. Von Stauffenberg en een mede-samenzweerder gaan naar de Wolfsschanze. Ze hebben twee aktetassen bij zich met springladingen. Die moeten worden geactiveerd door een buisje met zuur kapot te knippen, waarna het zuur zich door een draad heen vreet en de ontsteking activeert. De tijd die dat kost, geeft de aanslagpleger de tijd om de plek van de aanslag te verlaten.
Von Stauffenberg (staand links) in juni 1944 tijdens een eerder overleg op de Wolfsschanze - publiek domein
En die plek levert al meteen een eerste tegenvaller op voor de coupplegers. Want de Wolfsschanze bestond behalve uit een grote Führerbunker ook enkele houten barakken. En die dag vindt het overleg niet plaats in de bunker maar in een barak. En Von Staufenberg weet dat de kracht van een bomexplosie veel vernietigender is in een betonnen bunker dan in een houten barak waar de drukgolf alle kanten op kan.
Von Stauffenberg trekt zich direct voor het overleg even terug in de toiletten om 'een schoon overhemd aan te trekken' en activeert een bomtas. Hij draagt die zelf de kaartenkamer binnen. Hij veinst een slecht gehoor ('mijn oorlogsverwondingen') om zo dicht mogelijk hij Hitler te kunnen zitten en schuift de tas met zijn voet zo dicht mogelijk richting de Führer. Daarna verlaat hij het overleg voor een 'dringend telefoongesprek met Berlijn' en loopt naar buiten waar een mede-couppleger met een auto op hem wacht. In de barak heeft een andere officier de tas intussen achter een dikke tafelpoot geschoven, omdat die in de weg stond.
Tafelpoot beschermt Hitler
Tegen kwart voor één ontploft de bom. Von Stauffenberg zit dan al in de auto om het terrein af te komen. Een dikke tafelpoot beschermt Hitler tegen de explosie en de drukgolf blaast de barak uit elkaar. Ondanks dat de kracht van de klap naar buiten wordt gericht, komen vier officieren om en raken er meerdere gewond. Ook Hitler komt er niet ongeschonden van af; zijn haar is geschroeid, zijn rechterarm tijdelijk verlamd en hij heeft brandwonden aan zijn rechterbeen. Zijn trommelvliezen zijn door de klap gescheurd.
Von Stauffenberg slaagt er nog in van het terrein te komen. De Wolfsschanze gaat hermetisch op slot. Het nieuws van de aanslag en het feit dat Hitler die heeft overleefd, zorgen voor verwarring bij de coupplegers en hoogspanning bij onder meer de SS. In Berlijn bijvoorbeeld wachten de coupplegers met het in gang zetten van Walküre. Er wordt geen actie ondernomen tegen onder meer de kopstukken van de SS en radiostations worden niet bezet. Hitler benoemt SS-baas Himmler tot bevelhebber van het Ersatzheer en houdt nauw contact met zijn propagandaminister Goebbels.
De wind draait
Generaal Fromm, een van de coupplegers die in Berlijn de macht zou moeten grijpen, telt zijn knopen en kiest de andere kant: hij laat zo veel mogelijk coupplegers arresteren, onder wie Von Stauffenberg. Ze mogen een afscheidsbrief schrijven en worden daarna tegen de muur gezet. Commandant Remer van het Wachtbattallion Berlin neemt contact op met Goebbels die hem met Hitler laat bellen. 'Erkennen sie meine Stimme', vraagt Hitler. Remer, een fanatieke nazi, springt meteen in de houding en krijgt van Hitler carte blanche om tegen de coupplegers op te treden, die een voor een worden ingerekend. Fromms opzichtige poging om zijn straatje schoon te vegen mislukt overigens. Hij wordt gearresteerd en eindigt uiteindelijk ook voor het vuurpeloton.
Nu een aantal militaire coupplegers uit de weg is geruimd, begint in Berlijn de jacht op de andere betrokkenen. Zij komen uiteindelijk in grote showprocessen voor het beruchte Volksgerichtshof, voorgezeten door Roland Freisler. De terdoodveroordeelden worden met pianosnaren aan vleeshaken opgehangen. Tijdens de executie draaien de camera's van Goebbels, om alles nog eens rustig terug te kunnen kijken.
Gedenksteen in Berlijn - publiek domein
De aanslag leidt ertoe dat de SS, de SD en de Gestapo nog meer macht krijgen in Duitsland. Van Hitlers vertrouwen in het leger is weinig meer over.
