- De verzetsfamilie Van Essen heeft donderdag 18 april 2019 een (door veel Epenaren) gewenst monument in haar woonplaats gekregen. Herman en Johanna van Essen en hun zonen wisten in de oorlog 54 joden, onderduikers en geallieerden uit handen van de Duitsers te houden.

De verzetsfamilie verborg de tientallen gezochten in en rond haar boerderij. Daarbij ging het onder meer om Amerikaanse piloten, een Poolse kolonel, mensen die moesten vluchten uit ‘Het verscholen dorp’ in de bossen van Vierhouten omdat ze waren verraden en een Nederlandse officier in dienst van de Special Air Service (SAS).

Gedenkteken

De familie Van Essen krijgt een monument op de plek van haar voormalige boerderij aan de Wachtelenbergweg in Epe. Het gedenkteken wordt onthuld door zoon Herman van Essen en diens neef Herman, oudste zoon van Mannes van Essen. Voor Mannes die in de oorlog zijn ouders hielp in het verzet, komt de herdenking net te laat, hij overleed enkele weken geleden.

Kinderen van zowel de W.G. van der Hulstschool als de Hoge Weerdschool gaan het monument onderhouden. Een informatiebord op de locatie geeft de gebouwen en de schuilplaatsen aan waar tientallen mensen zich verborgen hielden. Voor het monument is jaren gelobbyd, door trage gemeentelijke besluitvorming komt het er nu pas van.

Herman van Essen bouwde drie schuilplaatsen in en om zijn woning en maakte ook schuilplekken op afgelegen plekken in de Eper bossen. De familie werd geconfronteerd met steeds terugkerende invallen van de Grüne Polizei, angstaanjagende razzia’s, en zorgde daarnaast voor voeding en kleding voor de onderduikers. Volgens dorpsgenoten handelen de Van Essens puur uit liefde voor de medemens. Een pure doordouwer-verzetsman was Van Essen niet hoewel hij wel nauw samenwerkte met de plaatselijke illegaliteit.

Tunnel

Zoon Mannes is 12 als zijn ouders in het voorjaar van 1940 in actie komen. 'Later begrijp je pas dat de eerdere bezetting van Polen en andere landen er mee te maken had. Mijn vader was er de man niet naar om zich aan machteloosheid over te geven. Hij zorgde voor onderduik door een tunnel te graven vanuit het kookhuis/washok. Hij drukte ons op het hart om er niets over te vertellen. Ook mijn jongere broer Gerrit hield de lippen stijf op elkaar.' 

In dat hok, onder de fundering, hakt Van Essen een gat van vijftig centimeter bij één meter. Van daaruit komt een tunnel die 3.20 meter lang, 1.60 meter breed en 2 meter hoog is. Gestut met betonnen palen. Een cementen plaat over de opening en daarover een ijzeren variant en dan afgedekt met takkenbossen. Mannes vertelt dat over de harde vloer oude dekens en stro worden gelegd. 'Als ik me het goed herinner verlichtten we met een Buisman-blikje, waardoor we een draad staken die bungelde aan een potje slaolie.'  Een tweede plek wordt gebouwd achter een schuur en een derde onder de vloer van een koeienstal.

Geheime gasten

In het begin duiken vooral mannen onder die de Arbeitseinsatz willen ontlopen, maar dan komt in 1943 een groep van acht joodse onderduikers en daarna volgen de 'geheime gasten' elkaar in rap tempo op. Als het einde van de oorlog nadert, doet de familie er nog een schepje bovenop zo lijkt het: de boerderij wordt zenuwcentrum van de Binnenlandse Strijdkrachten en er worden goederen en wapens voor het verzet opgeslagen. Ondanks verhoren en alle ongewenste bezoek van Duitsers en foute Nederlanders doorstaan de familie en de mensen die ze onderdak boden toch de oorlog.

Herman van Essen weigerde na de oorlog een gevelsteen in zijn woning die onderduikers hem wilden aanbieden. Hij hoeft geen eerbetoon voor iets wat zijn hart hem ingaf. In 1987 komt de Amerikaanse onderduiker James Wilson terug naar Epe en bezoekt hij ook mevrouw Van Essen. Herman is op 19 oktober 1971 overleden. Wilson brengt een onderscheiding mee van president Reagan. De familie werd al eerder geëerd door Eisenhower en Churchill en nu volgt ook de Eper gemeenschap.