APELDOORN - Een foto die is genomen begin mei 1945 op de Loolaan in Apeldoorn: een reportagewagen van Radio Herrijzend Nederland volgt de bevrijders op de voet. De zender zou tot januari 1946 uitzenden.
Op 3 oktober 1944 is de eerste uitzending van Radio Herrijzend Nederland. De uitzendingen vinden plaats vanuit Eindhoven, waar in de Philips Schouwburg een studio is ingericht. De zender was in het geheim bij Philips gebouwd om de ether in te gaan zodra de bevrijders op de stoep stonden. De uitzendingen gebeurden onder verantwoordelijkheid van het Militair Gezag en begonnen met de woorden: “Hier is Herrijzend Nederland, de zender op vrije Nederlandse grond…” Voor die tijd kon bezet Nederland luisteren naar Radio Oranje vanuit Londen, dat in juli 1940 met uitzendingen begon. Tijdens de eerste uitzeniding sprak koningin Wilhelmina het volk toe.
Radio's duiken onder
Vooral niet inleveren, was het advies van het verzet - publiek domein
Maar dat luisteren was niet zonder risico. Toen de Duitsers merkten dat het onder NSB-leiding geplaatste 'Hilversum' massaal werd genegeerd en Radio Oranje goed werd beluisterd, moesten in mei 1943 alle radio's worden ingeleverd. En dankzij de vrijwel waterdichte registratie van het in 1941 ingevoerde luistergeld had de bezetter goed in beeld wie een toestel in huis had. Van de geregistreerde 1,1 miljoen toestellen werden er zo'n 800.000 ingeleverd. Maar veel radiotoestellen gingen 'ondergronds'. Bovendien zorgden handige knutselaars voor nieuwe toestellen. Die werden dan wel in het geniep beluisterd, en schuilden overdag in kasten, onder de vloer en onder het aanrecht.
Uitzendingen vanuit bevrijd gebied
Na de bevrijding van Zuid-Nederland werd er weer in eigen land uitgezonden. De omroeper van het eerste uur is de journalist H.J. van den Broek, chef van Radio Oranje. Andere bekende stemmen van Herrijzend Nederland waren onder meer Frits Thors, Karel Nort, Netty Rosenfeld en Joop Landré, de latere directeur van de Tros. Ook de redactie van Radio Oranje verhuisde naar Eindhoven.
De zender steekt de Nederlanders in bezet gebied een hart onder de riem en biedt tegenwicht aan de Duitse propaganda. Karel Nort meldt in mei 1945 via de zender de Duitse capitulatie.
Na de oorlog is het snel gedaan met de 'nationale' zender, en wordt de ether weer het domein van de uit de Verzuiling voortgekomen omroepverenigingen. Uit de samenwerking van Herrijzend Nederland en Radio Oranje ontstaat de latere Wereldomroep.
