HERWEN - Inwoners van Herwen, Lobith, Tolkamer en Spijk staan op Goede Vrijdag 22 maart 1940 nieuwsgierig omhoog te kijken. Vanaf de dijken zien ze hoog in de lucht de strepen van twee Duitse vliegtuigen die een Engelse Spitfire achtervolgen. De Spitfire is op dat moment een zo goed als geheim toestel dat net uit de fabriek is gerold. Piloot Mervyn Wheatley bestuurt een omgebouwd gevechtsvliegtuig dat specifiek bestemd is voor verkenningsvluchten boven Duitsland.

Spitfire met als enige wapens twee camera's

Wheatley's Spitfire PR IB N3069 is ontdaan van bepantsering, boordwapens en radio-uitrusting om zo hoog mogelijk (tot zo'n 11 kilometer) te kunnen vliegen om zo buiten bereik van de Duitse jachtvliegtuigen te kunnen blijven. De Spitfire van de  Photographic Development Unit (PDU) heeft twee camera's aan boord en kan foto's maken van objecten en terreinen op een schaal van 1:50.000. De Royal Air Force heeft op dat moment (begin 1940) twee van die fotoverkennings-Spitfires operatief. Helaas voor Wheatley weten de Duitse toestellen hem toch te treffen en stort zijn toestel neer in een ondergelopen gebied bij de Oude Waal bij Herwen. Wheatley overleeft de crash niet omdat zijn parachute niet goed opent en hij de staart van zijn toestel raakt tijdens zijn sprong. Hij komt in een weiland bij het Duitse Düffelward terecht en zijn lichaam wordt door omwonenden naar een schooltje in de buurt gebracht. De Engelsman ligt nu begraven op het oorlogskerkhof in het Reichswald bij Kleve. 

Wheatley gefotografeerd op een Engelse vliegbasis (Foto: Mark Miller/Sander Woonings)

Doetinchemmer ijvert voor monument Mervyn Wheatley

De Spitfire is volgens onderzoek de eerste in zijn soort die door gevechtshandelingen tijdens de Tweede Wereldoorlog verloren gaat. Op de plaats van de crash komt maart 2020 een monument ter nagedachtenis aan Flying Officer Mervyn Wheatley. Sander Woonings, die al 30 jaar onderzoek doet naar piloot en crash, heeft daartoe het initiatief genomen. Zijn goed gedocumenteerde Engelstalige Facebookpagina Spitfire PR IB N3069 - Remembering F/O Mervyn Wheatley trekt veel, vooral Britse,  belangstelling. BBC, Engelse kranten, Spitfire-fans en de RAF hebben zich al bij de Doetinchemmer gemeld. Bij de onthulling van het monument zullen volgend jaar ook familieleden van Wheatley aanwezig zijn. Omdat de Facebookpagina in het Engels is bij deze een aantal vertaalde fragmenten.

Verkennen op extreem hoog niveau

'Het opperbevel van de Luftwaffe wist van de verkenningsvluchten van de Spitfires die tot grote, bijna onbereikbare hoogte konden stijgen. De twee Duitse toestellen die Wheatley probeerden te onderscheppen hadden de grootste moeite om tot zijn hoogte te komen. Hoog boven hun hoofden zagen ze de condensatiestrepen van de Spitfire'. 

Duits rapport van één van de Luftwaffe-piloten: 'Om 12.45 uur zat ik op ongeveer 300 meter en kon ik zien dat het om een Spitfire gevechtsvliegtuig ging. Om te voorkomen dat het toestel zou ontsnappen opende ik het vuur. Het vijandelijke toestel maakte onmiddelijk ontwijkende manoeuvres. Ik ging er vanuit dat de piloot bij mijn eerste machinegeweerschoten was geraakt omdat hij geen pogingen deed om mij kwijt te raken. De vijand verliest 5000 meter aan hoogte en zwenkt dan toch naar links en rechts om het vuur te ontwijken, tevergeefs omdat de Bf109 (Messerschmitt) veel wendbaarder is. Ik schoot nog een keer en zag de piloot uit het toestel springen. Waarschijnlijk was hij opnieuw geraakt want zijn parachute opende niet. Het vijandelijke toestel vloog niet in brand maar crashte op Nederlands grondgebied aan de rechterkant van de Rijn, net voorbij de splitsing van de rivier'.

Crash veroorzaakt enorme modderfontein

'De Spitfire crashte in een onder water gelopen gebied net buiten de 's Gravenwaardsedijk vlakbij Herwen, ongeveer 15 kilometer ten oosten van Arnhem. Een enorme fontein van water en modder spoot de lucht in. De inwoners van Herwen, Lobith, Tolkamer en Spijk keken allemaal uit naar een parachute, maar zagen niets en vreesden het ergste. Olie kwam naar beneden, en verwrongen aluminium dat nog net boven het water uitstak gaf aan waar de Spitfire was neergekomen. Nederlandse militairen waren snel ter plekke en sloten de site af om te beginnen met het veiligstellen van het wrak'.

Bij de onthulling van het monument zullen waarschijnlijk twee nog vliegende Spitfires een fly-past uitvoeren. Van maart tot en met april 2020 wordt er een tentoonstelling over de crash gehouden in Zevenaar.

Headerfoto: Mark Miller/Sander Woonings