LEUSDEN - Op 19 april 1945 dragen de Duitsers het doorgangs- en strafkamp Amersfoort over een het Rode Kruis. Een groot deel van de bewakers heeft al de wijk genomen en de overgebleven bewakers willen maar een ding: 'nichts wie weg'
De overdracht gebeurt in het zicht van de naderende geallieerden die op 19 april letterlijk een paar kilometer verderop staan. Het kamp wordt overgedragen aan Loes van Overeem, de officiële vertegenwoordigster van het Nederlandse Rode Kruis. Een dag later, op 20 april, vertrekken de Duitsers en is het kamp waar op dat moment nog zo'n 500 mensen gevangen zitten een enclave onder de vlag van het Rode Kruis in bezet gebied.
Al het mogelijke doen voor de gevangenen
Loes van Overeem is geen onbekende in het kamp en onderhoudt als vertegenwoordiger van het Rode Kruis goede contacten met de Duitse kampleiding. Van Overeem is 1943 tot 1945 hoofd van de afdeling Speciale Hulpverlening en start op eigen initiatief een hulpverleningsprogramma voor de gevangenen in onder meer Kamp Amersfoort en Kamp Vught. Ze brengt medicijnen en voedsel en richt zogenoemde 'smeerstations' in waar wekelijks duizenden boterhammen worden gesmeerd. Ook krijgt ze het voor elkaar dat de rechterhand van SS-chef Rauter Van Overeen en haar man toestaat onderhandelingen te voeren met de commandanten van andere kampen als Vught over de gezondheid en de verzorging van de gevangenen.
Ondanks de inzet van het Rode Kruis waren en bleven de omstandigheden in het kamp slecht, waar de dagelijkse gang van zaken bestond uit appèls, slechte verzorging en hard werken. Mishandeling en willekeur eisten honderden slachtoffers.
Wreed lot
Loes van Overeem houdt een rede in kamp Amersfoort op de dag van de Duitse capitulatie - foto Rode Kruis
Op 5 mei, de dag van de Duitse capitulatie, wordt het kamp officieel bevrijd. Het lot van de achtergebleven gevangenen is totaal anders dan dat van de gevangenen in kamp Vught, dat bij de bevrijding in oktober 1944 door de geallieerden leeg werd aangetroffen. De gevangenen waren enkele dagen eerder door de Duitsers afgevoerd naar vernietigingskampen of vermoord.
Tussen 1941 en 1945 zaten in kamp Amersfoort zo'n 35.000 mensen gevangen. Zo'n 650 gevangenen kwamen om door geweld. Na de bevrijding zijn in en rond het kamp meerdere massagraven blootgelegd.
Tegenwoordig is Kamp Amersfoort een National Monument en herinneringscentrum.
