- Ze zijn vrijgesteld van de verplichte Arbeitseinsatz voor Joden in het oosten, de 670 leden van de Barneveldgroep. Het zijn geprivilegieerde Joden die in kasteel De Schaffelaar en huize De Biezen in Barneveld veilig denken te zijn voor deportatie. Maar op woensdag 29 september 1943 worden ze toch op transport gezet naar Westerbork. Twintig Barnevelders weten aan de deportatie te ontkomen.
In 1941 en 1942 zoeken Nederlandse Joden naarstig naar manieren om onder de verplichte Arbeitseinsatz in het oosten uit te komen. Sommigen duiken onder, anderen proberen op zogenaamde vrijstellingslijsten te komen. Een daarvan is de zogenaamde Lijst Frederiks, genoemd naar de Secretaris-Generaal van het ministerie van Binnenlandse Zaken. Er staan 'verdienstelijke Joodse Nederlanders', vooral wetenschappers, kunstenaars, musici, artsen en industriëlen. In de praktijk blijkt 'verdienstelijk' ruim interpretabel en komt het vooral neer op Vitamine R: goede relaties hebben.
De barakken bij huize De Biezen - Gemeentearchief Barneveld
In eerste instantie mogen de mensen op de Lijst Frederiks in hun eigen huis blijven wonen en hebben ze een verklaring dat ze zijn vrijgesteld van transport. Maar in de winter van 1942/43 komen ze naar Barneveld.
Zo normaal mogelijk proberen ze hun leven te blijven leven. De Barnevelders, zoals de groep gaat heten, proberen hun eigen leven zoveel mogelijk te imiteren. Zo geven de leden van het Concertgebouworkest huiskamerconcerten, worden er lezingen gehouden en gaan de kinderen er naar school. Volgens een lid van de Barneveldgroep was het culturele leven er uniek: "Als je wat wilde, dan zocht je anderen die hetzelfde wilden en een bekwame leraar erbij."
Toch naar het oosten
De hoge Duitse beschermheer van de lijst, Fritz Schmidt, overlijdt in de zomer van 1943. Al snel dringt Rauter, de hoogste SS-er in Nederland, erop aan dat de Barnvelders zo snel mogelijk naar het oosten moeten worden afgevoerd. Eind augustus bemoeit Berlijn zich er ook mee, dan stuurt Adolf Eichmann het bericht dat de 'zogenaamde beschermde Joden' naar Bergen-Belsen moeten. Maar Seyss-Inquart wil de belofte dat deze Joden zijn vrijgesteld van deportatie niet helemaal breken. Daarom komen ze eerst in Westerbork terecht, waar de Barnevelders lang vrijgesteld blijven van transport.
De trein naar Westerbork staat al klaar als de Barneveldjoden op het station aankomen - Gemeentearchief Barneveld
Pas in september 1944 worden ze gedeporteerd naar het oosten, naar Theresiënstadt. Een kamp waar de overlevingskans veel groter is dan in Bergen-Belsen, wat eigenlijk de bestemming van de Barnevelders zou zijn. Ook in Theresiënstadt heeft de groep een beschermde status, de meesten van hen overleven de oorlog.
