ZENNEWIJNEN - Wie op een mooie dag langs de Waal fietst tussen Tiel en Waardenburg kan het bijna niet missen. Bij Zennewijnen even voorbij de afslag naar de Bredestraat rijst rechts van de Waalbandijk een beeld omhoog van een tanige gestalte die een roeispaan omhoog houdt. Het beeld van Willem den Ouden en Aart Schonk is een eerbetoon aan de zogeheten Waalcrossers: verzetsmensen uit het gebied die de rivier en de uiterwaarden als hun broekzak kenden en met roeibootjes of soms alleen maar zwemmend verzetsmensen, neergehaalde geallieerde piloten, documenten en medicijnen over de Waal brachten.

Normaal gesproken was de route: vluchtelingen naar het bevrijde zuiden en terug naar bezet gebied met bijvoorbeeld wapens en medicijnen voor het verzet. Soms werden bijvoorbeeld enkel documenten naar de overkant gezwommen, waterdicht verpakt op de rug van de Waalcrosser. 

Meer over het gevaarlijke werk van de Waalcrossers in de uitzending van maandag 23 januari van 75 jaar vrijheid, op weg naar 2020, direct na GLD Vandaag om 17:20 uur.

Om de 200 meter zaten de Duitsers

Een van hen was Leen Papo wiens huis indertijd op de plek stond waar nu het naar hem gemodelleerde beeld is verrezen. Papo, een beresterke roeier die van een Canadese militair de bijnaam 'tarzan' kreeg, geldt als een van de bekendste Waalcrossers. Maar Papo was zeker niet de enige die in het gebied tussen grofweg Ochten en Opijnen dit gevaarlijke werk verrichtte. Andere bekende crossers waren Frans de Vilder, Gijs de Bie, Leo Wilkens en Johan Schobben.

De Waal vormde de frontlijn tussen bezet en bevrijd gebied en daar werden tussen september 1944 en begin 1945 honderden vluchtelingen naar de veilige zuidoever gebracht. Een gevaarlijke klus omdat de Duitsers regelmatig patrouilleerden en om de 200 meter mitrailleurposten in de dijk hadden aangelegd. Bovendien stuurden de Duitsers regelmatig gevechtspatrouilles naar de overkant, en die wilde je ook niet tegenkomen. 

Smoezen op de Waal

Wat het werk extra gevaarlijk maakte was dat voor de roeiers de klus er na het bereiken van de zuidelijke oever er nog lang niet op zat. Ze moesten nog terug. Dus vooral niet opvallen, was het devies. Meerdere roeiers ergerden zich een ongeluk aan ze zorgeloosheid van sommige passagiers. Opgeluchte Britse soldaten bijvoorbeeld die, nadat ze waren afgezet of soms al onderweg 'met elkaar zaten te smoezen', herinnert Waalcrosser Frans de Vilder zich in een interview met de Oudheidkamer Tiel en Omstreken. 'Als we gesnapt waren, waren zij krijgsgevangen gemaakt, maar wat zou er met mij gebeurd zijn? Mensen uit het verzet wachtte een heel wat erger lot.'

De tekst op de sokkel van het monument, geschreven door dichter Willem van Toorn, zegt alles over de motivatie van de Waalcrossers:

                                                                      Toen lag de vrijheid aan de overkant 

                                                                   voor wie de moed hadden over te steken

                                                              Van hen staat een nu hier - waarschuwend teken

                                                                       voor wie ze aantast in dit vrije land

                                                               de geest van vrijheid, de vrijheid van spreken

Een aantal Waalcrossers verloor het leven tijdens hun werk langs de Waal rond Tiel. Een andere bekende plek voor crossings was de westelijk gelegen Biesbosch; een gebied waar de Duitsers heg noch steg wisten maar dat voor de locals aanvoelde als hun broekzak.

Meer over het gevaarlijke werk van de Waalcrossers in de uitzending van maandag 23 januari van 75 jaar vrijheid, op weg naar 2020, direct na GLD Vandaag om 17:20 uur.