LONDEN - Op 28 juli 1940 is op de BBC World Service de eerste uitzending te horen van Radio Oranje. Een dagelijkse uitzending van 15 minuten, steevast vanaf 9 uur 's avonds. Koningin Wilhelmina verzorgt de eerste uitzending.

De uitzendingen van Radio Oranje, 'de stem van strijdend Nederland', waren bedoeld als hart onder de riem van de Nederlandse bevolking onder de Duitse bezetting. Het programma bracht nieuwsberichten, toespraken en ook amusement. Later kwamen daar ook boodschappen in code bij voor het verzet. ('Bob voor Jan, blijf waar je bent. ik herhaal: Bob voor Jan, blijf waar je bent'.) Een bekend en strak geregisseerd format zoals dat ook werd gehanteerd in uitzendingen voor andere bezette landen zoals Frankrijk.

Illegaal luisteren

Maar dat luisteren was niet zonder risico. Toen de Duitsers merkten dat het onder NSB-leiding geplaatste 'Hilversum' massaal werd genegeerd en Radio Oranje goed werd beluisterd, moesten in mei 1943 alle radio's worden ingeleverd. En dankzij de vrijwel waterdichte registratie van het in 1941 ingevoerde luistergeld had de bezetter goed in beeld wie een toestel in huis had. Van de geregistreerde 1,1 miljoen toestellen werden er zo'n 800.000 ingeleverd. Maar veel radiotoestellen gingen 'ondergronds'. Bovendien zorgden handige knutselaars voor nieuwe toestellen. Die werden dan wel in het geniep beluisterd, en schuilden overdag in kasten, onder de vloer en onder het aanrecht. 

De eerste uitzending van Radio Oranje:

Het is ook via Radio Oranje dat premier in ballingschap Gerbrandy de invasie in Normandië bekend maakt. Enkele maanden daarna, als het zuiden van Nederland is bevrijd, beginnen in Eindhoven de eerste uitzendingen van Radio Herrijzend Nederland, 

Uitzendingen vanuit bevrijd Eindhoven

De eerste is op 3 oktober 1944 vanuit de Philips Schouwburg, waar een studio is ingericht. De zender was in het geheim bij Philips gebouwd. De uitzendingen gebeuren onder verantwoordelijkheid van het Militair Gezag.

Foto publiek domein

De omroeper van het eerste uur is de journalist H.J. van den Broek, chef van Radio Oranje. Andere bekende stemmen van Herrijzend Nederland zijn onder meer Frits Thors, Karel Nort, Netty Rosenfeld en Joop Landré, de latere directeur van de Tros.
De zender steekt de Nederlanders in bezet gebied een hart onder de riem en biedt tegenwicht aan de Duitse propaganda. De zender trekt met reportagewagens achter de oprukkende geallieerde troepen Nederland in (foto boven). Karel Nort meldt in mei 1945 via de zender de Duitse capitulatie.

Verzuiling keert terug

Na de oorlog is het snel gedaan met de 'nationale' zender en wordt de ether weer het domein van de uit de Verzuiling voortgekomen omroepverenigingen. Uit Herrijzend Nederland komt de latere Wereldomroep voort.

Zie ook: Wachten op de tweede strofe: de dichter Verlaine kondigt de invasie aan